Elementarz Tradycji 2025

„Elementarz tradycji” to projekt skierowany do dzieci w wieku 7-15 lat, który zapozna je z różnymi aspektami kultury tradycyjnej. Wątkiem łączącym wszystkie zajęcia będą tradycje związane z okresem bożonarodzeniowo-noworocznym. Warsztaty odbędą się w szkołach.

Podczas zajęć przybliżymy najmłodszym kulturę ludową Lubelszczyzny. Przewodnikami będą rzemieślnicy i rzemieślniczki, twórcy i twórczynie ludowe oraz doświadczeni animatorzy i animatorki specjalizujący się w upowszechnianiu tradycji rzemieślniczych, plastycznych i muzycznych.

Każde zajęcia mają dwie części. Część teoretyczna to krótki wstęp, opowieść o danej tradycji, obszarze jej występowania i szerszym kontekście społecznym oraz kulturowym. Część praktyczna – warsztatowa będzie aktywizować każdego z uczestników i uczestniczek, dając możliwość bezpośredniego kontaktu z mistrzem i mistrzynią danej dziedziny, konkretnym materiałem i techniką pracy.

Na zajęcia obowiązują zapisy. Przy dokonywaniu zapisu prosimy Państwa o dokładne zapoznanie się z opisem zajęć, terminami i grupami docelowymi poszczególnych wydarzeń.

Godziny realizacji mogą zostać dostosowane do godzin rozpoczęcia zajęć lekcyjnych w poszczególnych szkołach, jednak prosimy zwrócić uwagę, że niektóre warsztaty wymagają dłuższego czasu na realizację niż jedna godzina lekcyjna. Zajęcia są bezpłatne.

Informacje praktyczne

Gdzie: w Twojej szkole
Dla kogo: grupy zorganizowane (dzieci w wieku 7-15 lat)
Zapisy: Formularz on-line, liczba miejsc ograniczona, udział bezpłatny

Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Edukacji w ramach programu „Nasze tradycje”.

Wybierz wydarzenie dla Twojej szkoły

NA CHOINKĘ

Tworzenie ozdób choinkowych ze słomy jest charakterystyczne dla różnych zakątków naszego regionu. W okolicach Lublina mieszkają nadal twórczynie zajmujące się wykonywaniem podobnych dekoracji. W czasie jesiennym zasiadają one do tworzenia słomianych aniołków, gwiazd czy bombek, które chwilę później zdobią świąteczne choinki. Piękno tych ozdób kryje się w naturalnym materiale i prostej formie. Podczas zajęć dzieci będą miały okazję poznać dawne dekoracje ze słomy i wykonać własną gwiazdkę oraz aniołka.

Zajęcia będą składać się z części teoretycznej i praktycznej. Część praktyczną – warsztatową poprowadzi twórczyni ludowa: Janina Wadowska z Annoboru. Wyroby ze słomy i suszonych roślin to domena pani Janiny. Jak sama pisze, jej rodzina „od 4 pokoleń kontynuuje tradycje plecionkarstwa zapoczątkowane przez mojego dziadka Antoniego Skrzypca, który wyplatał kapelusze ze słomy. Następnie plecionkarstwem zajęła się moja mama Stanisława Baran, twórczyni ozdób, potem ja z dwiema siostrami, a obecnie nasze dzieci”. Kwiaty i słomę żytnią, które pani Janina wykorzystuje do tworzenia swoich prac, pozyskuje z własnego gospodarstwa rolnego. Dodaje do nich także okoliczne trawy, rośliny łąkowe i leśne. Pani Janina od 1995 r. jest członkinią Stowarzyszenia Twórców Ludowych.

Część teoretyczną zrealizuje Pani Katarzyna Kraczoń, doktor nauk humanistycznych, filologii i kulturoznawca. Od 2008 r. pracuje w Stowarzyszeniu Twórców Ludowych w Lublinie. Jest koordynatorką i pomysłodawczynią projektu edukacyjnego „Akademia Sztuki Ludowej” oraz redaktorką serii wydawniczej pn. „Elementarz Sztuki Ludowej”. Autorka wielu opracowań naukowych  z zakresu sztuki ludowej oraz polskiej obrzędowości dorocznej i rodzinnej.

Terminy zajęć:
1.12.2025
I grupa − godz. 9.00−10.15, czas trwania 75 min | dla klas 4−8
II grupa − godz. 10.30−11.45, czas trwania 75 min | dla klas 4−8

3.12.2025
I grupa − godz. 9.00−10.15, czas trwania 75 min | dla klas 4−8
II grupa − godz. 10.30−11.45, czas trwania 75 min | dla klas 4−8

Uwaga! Zgłoszenie oznacza udział szkoły w dwóch warsztatach obywających się danego dnia.

CZAPA BRODACZA

W Sławatyczach w ostatnie dni roku można spotkać wyjątkowych kolędników. W tym czasie młodzi mężczyźni przebierają się za brodaczy. Obowiązkowymi elementami ich strojów są wysokie czapy ozdabiane kwiatami z bibuły, setki kolorowych wstążek, maski, wywrócone na lewą stronę kożuchy i nogi opasane słomą. Chodzą po domach, składając życzenia oraz wydając z siebie charakterystyczne okrzyki i pomruki. Zwyczaj pożegnania starego roku przez brodaczy ze Sławatycz został w 2021 r. wpisany na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Na warsztatach uczestnicy i uczestniczki wykonają uproszczone wersje kolorowej czapy oraz maski z brodą. Zajęcia zarówno od strony teoretycznej jak i praktycznej poprowadzi plastyczka: Alicja Magiera − artystka plastyczka, introligatorka. Zawodowo związana jest z Ośrodkiem „Brama Grodzka − Teatr NN”, oddział Dom Słów – Izba Drukarstwa, gdzie prowadzi pracownię introligatorską i związaną z pracami z papieru. Od lat jej poboczną pasja są tradycje kolędnicze i samo kolędowanie. W dzieciństwie pomagała braciom przygotowywać stroje kolędnicze, a od 2014 r. sama jest czynnym kolędnikiem w grupach przedstawiających „Herody” przekazane przez Stanisława Fijałkowskiego z Chrzanowa na Roztoczu.

Terminy zajęć:
4.12.2025
I grupa − godz. 8.00−10.00, czas trwania 120 min | dla klas 3−8
II grupa − godz. 10.30−12.30, czas trwania 120 min | dla klas 3−8

5.12.2025
I grupa − godz. 8.00−10.00, czas trwania 120 min | dla klas 3−8
II grupa − godz. 10.30−12.30, czas trwania 120 min | dla klas 3−8

Uwaga! Zgłoszenie oznacza udział szkoły w dwóch warsztatach obywających się danego dnia.

HEJ KOLĘDA, KOLĘDA

„Djalo − szopka z lalkami”
Kolędowanie z szopką wypełnioną lalkami i prezentowanie związanych z nią „dialogów” było jedną z form dawnych widowisk bożonarodzeniowych. Podobne teatrzyki kukiełkowe były kiedyś popularne m.in. na Roztoczu. W czasie spotkania kapela Butrynów zaprezentuje zrekonstruowane przez siebie na podstawie przekazów rodzinnych przedstawienie kolędnicze pn. „Djalo – szopka z lalkami”, jak również zaprezentuje dzieciom tradycyjne instrumenty, figurki z szopki, a także stroje czy maski innych regionalnych kolędników. Zajęcia poprowadzi grupa kontynuująca tradycje roztoczańskie: Kapela Butrynów.
Czas trwania 45 min.

Warsztaty kolęd tradycyjnych
Podczas warsztatów dzieci będą miały okazję poznać śpiewane niegdyś w domach tradycyjne kolędy, pastorałki z obszaru Roztocza. Zajęcia poprowadzi Kapela Butrynów.

Uwaga! szkoła zapisuje się na cały moduł (spektakl + warsztat dla chętnej klasy lub grupy świetlicowej).

Do wyboru są dwie opcje godzinowe:
I. – 8.12.2025
spektakl − godz. 9.00-10.00, czas trwania 45 min | dla klas 1−3
warsztaty − godz. 10.15−11.15, czas trwania 45 min | dla klas 1-8 lub grupa świetlicow

II. –  8.12.2025
spektakl − godz. 13.00−14.00, czas trwania 45 min | dla klas 1−3
warsztaty − godz. 14.15−15.15, czas trwania 45 min | dla klas 1-8 lub grupa świetlicowa

BUDUJEMY PAJĄKI

Umiejętność wykonywania pająków ze słomy, papieru i bibuły na Lubelszczyźnie została w 2024 r. wpisana na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Pająki zawieszano niegdyś w domach jako ozdoby, ale także, by zapewnić domownikom szczęście oraz pomyślność. Nauczymy się tworzenia pająków w jednej z form tradycyjnych dla Lubelszczyzny – krystalicznej, z wykorzystaniem słomy i bibuły.

Zajęcia będą składać się z części teoretycznej i praktycznej. Część praktyczną – warsztatową poprowadzą Tomasz i Małgorzata Krajewscy z miejscowości Niemce. Państwo Krajewscy wykonują przede wszystkim tradycyjne pająki, ale również słomiane gwiazdy, ozdoby świąteczne oraz pisanki na wydmuszkach jaj metodą batikową. Wykorzystują przy tym wzory zaczerpnięte od swoich przodków, z pamięci najstarszych mieszkańców swojej gminy, z literatury oraz pozyskane dzięki współpracy z sekcją etnograficzną Muzeum Narodowego w Lublinie. Oboje należą do Stowarzyszenia Twórców Ludowych. W 2017 roku otrzymali Dyplom uznania od Zarządu Województwa Lubelskiego za kultywowanie tradycji i ochronę dziedzictwa kulturowego Lubelszczyzny.

Część teoretyczną zrealizuje Pani Katarzyna Kraczoń, doktor nauk humanistycznych, filolog i kulturoznawca. Od 2008 r. pracuje w Stowarzyszeniu Twórców Ludowych w Lublinie. Jest koordynatorką i pomysłodawczynią projektu edukacyjnego „Akademia Sztuki Ludowej” oraz redaktorką serii wydawniczej pn. „Elementarz Sztuki Ludowej”. Autorka wielu opracowań naukowych z zakresu sztuki ludowej oraz polskiej obrzędowości dorocznej i rodzinnej.

Terminy zajęć:
11.12.2025

I grupa − godz. 8.00−9.30, czas trwania 90 min | dla klas 3−4
II grupa − godz. 10.00−11.30, czas trwania 75 min | dla klas 5−8

 12.12.2025

I grupa − godz. 8.00−9.30, czas trwania 90 min. | dla klas 3−4
II grupa − godz. 10.00−11.30, czas trwania 75 min. | dla klas 5−8

Uwaga! Zgłoszenie oznacza udział szkoły w dwóch warsztatach obywających się danego dnia.

A CY JEST, CY NI MA PAN JASIEŃKO W DOMA

Koncert tradycyjnych kolęd przygotowany przez osoby kontynuujące tradycje przekazane przez wiejskich śpiewaków, śpiewaczki i instrumentalistów z Lubelszczyzny. Muzycy animatorzy i przede wszystkim miłośnicy lokalnej kultury ludowej przygotują repertuar ukazujący bogactwo i różnorodność form kolędowania w regionie. W programie znajdą się zarówno kolędy życzące, jak i apokryficzne, pastorałki, a także np. fragmenty tradycyjnego widowiska herodowego.
Koncert przygotują i poprowadzą: grupy śpiewacze Zielona Girlanda i Dziki Bez oraz Kapela Bornego

Terminy koncertów
11.12.2025
godz. 8.00−9.00, czas trwania 60 min | dla klas 1−8

18.12.2025
godz. 8.00−9.00, czas trwania 60 min | dla klas 1−8

DODATKOWO

Dwie szkoły, które zgłoszą się do udziału w projekcie otrzymają od Organizatorów projektu podłaźniczki. To tradycyjna ozdoba z gałązki jodłowej lub sosnowej ozdobiona słomianymi gwiazdkami, dekoracjami z papieru czy bibuły, orzechami i pierniczkami. Gałązka ta zawieszana była pod powałą na czas świąteczny, by dekorować wnętrze, ale także przynosić szczęście i dostatek na cały nadchodzący rok. Podłaźniczki zostaną zawieszone w szkołach na okres świąteczny, przypominając tradycję popularną na Lubelszczyźnie przed pojawieniem się choinki.