Malarstwo
POL,
Pławanice
Stanisław Koguciuk (1933–2021) to jeden z najbardziej rozpoznawalnych malarzy nieprofesjonalnych w Polsce. Większość życia spędził w niewielkiej wsi Pławanice, położonej w powiecie chełmskim na Lubelszczyźnie. Spokojna i malownicza okolica stała się z czasem inspiracją dla artysty, którego często nazywano „pławanickim Nikiforem”, podkreślając w ten sposób przede wszystkim jego miejsce zamieszkania, bo z krynickim malarzem niewiele go łączyło. Już jako dziecko lubił rysować, ale malować zaczął dopiero w wieku dojrzałym. Pierwsze obrazy wykonał na rękawach koszul, kolejne na płycie pilśniowej. Prawdziwą przygodę z malarstwem rozpoczął na początku lat 70. XX wieku, zdobywając pierwsze laury w konkursach. W 1988 roku z rąk Aleksandra Jackowskiego otrzymał bezterminową legitymację artysty plastyka w dyscyplinie malarstwa. Wydarzenie to otworzyło mu drzwi do świata sztuki. Dużym sukcesem Nikifora z Pławanic była też nagroda w Międzynarodowym Konkursie Satyrykon w Legnicy. W 2000 roku został przyjęty do Stowarzyszenia Twórców Ludowych, otrzymując status twórcy ludowego.
O wartości i walorach artystycznych jego obrazów świadczą wysokie nagrody, które zdobywał w Konkursie na Sztukę Religijną, ogłaszanym przez Civitas Christiana w Kielcach oraz w Ogólnopolskim Konkursie Malarstwa Nieprofesjonalnego im. Ignacego Bieńka w Bielsku-Białej. Kolejnym ważnym osiągnięciem na drodze twórczej Koguciuka była Nagroda im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”, którą otrzymał w 2012 roku.
Pejzaże i humory pławanickiego malarza były dotychczas prezentowane na kilkudziesięciu wystawach w różnych miejscach w Polsce. Jego malarstwo posiada znamiona sztuki ludowej, jak i nieprofesjonalnej, cechuje je prostota formy, autentyzm wypowiedzi malarskiej i zamiłowanie do szeroko rozumianej dekoracyjności, która w twórczości artysty podlegała ciągłej ewolucji. Malował obrazy o tematyce pejzażowej, religijnej, patriotycznej oraz humorystycznej. Zdarzały się też martwe natury i makatki, nawiązujące do dawnych obrazków haftowanych na płótnie.
Stanisław Koguciuk swoje prace wykonywał seryjnie, niektóre tematy powtarzał wielokrotnie (w zależności od potrzeb zamawiających), a przy tym operował schematami i symetrią. Nie posiadał profesjonalnego wykształcenia, malował z potrzeby serca, nie stosował perspektywy, preferował intensywne barwy i wyraźny kontur, rzadko też wykonywał szkice. Najbardziej umiłował sobie tematykę wiejską. Styl jego malarstwa jest bardzo charakterystyczny i łatwo rozpoznawalny na tle prac innych twórców. Miał też swoje ulubione tematy: Cztery pory roku, Chatka w bzach, Wesele, Ostatnia Wieczerza, które choć były malowane przez wielu artystów, to w wydaniu Nikifora z Pławanic są po prostu wyjątkowe. Malarstwo tego artysty dojrzewało na przestrzeni kilku dziesięcioleci. Obok stałych motywów i schematów kompozycyjnych zaczęły pojawiać się dodatkowe, głównie dekoracyjne ramy kwiatowe, ale także nowe elementy np. w szopce bożonarodzeniowej malował kolejne zwierzęta i anioły. Artysta chętnie podejmował też nowe wyzwania malarskie, coraz ciekawsze i trudne do realizacji, poszerzając przy tym paletę barwną. We wczesnych dziełach przeważały zieleń i błękit, w późniejszym okresie prace stały się bardziej kolorowe, czasem wręcz odrealnione – bordowe wnętrza izb czy intensywnie pomarańczowe tła na obrazach o tematyce religijnej. Każdy nowy temat był zawsze przemyślany, nie pojawiał się znikąd, czasem długo dojrzewał (tak było w przypadku tematów religijnych, które mają postać iście fabularną i są prawdziwą, malarską opowieścią biblijną), a niekiedy był potrzebą chwili oraz artystyczną i ironiczną odpowiedzią na aktualne wydarzenia, co miało miejsce zazwyczaj przy malowaniu humorów, satyrycznych „obrazków do śmiechu” (Tolerancja, Koronawirus i in.). Malarską przestrzeń obrazów Koguciuka wypełniają i dopełniają dość nieporadnie malowane postacie (schematyczne, zawsze tak samo ubrane, z takimi samymi fryzurami, nakryciami głowy i atrybutami np. dziadek z fajką, gęsiarka z rózgą, woźnica z biczem), zwierzęta (konie, krowy, gęsi, bociany i in.), a także kwiaty (słoneczniki, lilie, malwy). Wszystkie te elementy wkomponowane są w wiejską przestrzeń tak bardzo bliską atyście.
Koguciuk urzekał pokorą, skromnością i niepowtarzalnym humorem. W czasie swojej pięćdziesięcioletniej działalności artystycznej namalował ponad dwadzieścia tysięcy obrazów. W ten sposób powstało wiele kolekcji, głównie prywatnych, które niekiedy liczą nawet po kilkaset prac. Tylko nieliczne prace trafiły do zbiorów muzealnych
Opracowała Katarzyna Kraczoń