Elementarz tradycji

Logo Elementarza tradycji

Elementarz tradycji to projekt edukacyjny skierowany do najmłodszych. Dzięki elementarzowi poznajemy litery i uczymy się czytać. A czego dowiemy się z „Elementarza tradycji”? Z jego pomocą poznamy dawne zwyczaje, pieśni czy spróbujemy swoich sił w rzemiośle. Wprowadzi nas on w tajemnicze zakamarki kultury ludowej, odkryje zapomniane słowa i melodie, pozwoli poznać warsztat pracy tradycyjnych twórczyń i twórców.

Projekt „Elementarz tradycji” po raz pierwszy został zrealizowany w 2014 roku. Skupialiśmy się wtedy na dziedzictwie Lubelszczyzny i opieraliśmy się na materiałach zgromadzonych przez XIX-wiecznego etnografa, Oskara Kolberga. Nasi ówcześni uczestnicy już podrośli, ale wierzymy że i dziś nie zabraknie nowych odkrywców, młodych badaczy tradycji, wnikliwych obserwatorów i miłośników rzemieślniczego majsterkowania. „Elementarz tradycji” przybliży najmłodszym kulturę ludową różnych zakątków naszego kraju. A kto wie, może w naszej podróży zawędrujemy jeszcze dalej?

W 2024 r. podczas odbywających się cyklicznie warsztatów przybliżaliśmy najmłodszym kulturę ludową różnych zakątków naszego kraju, a kluczem doboru tematów spotkań był kalendarz prowadzący nas przez kolejne pory roku, święta i związane z nimi obrzędy oraz zwyczaje. Naszymi przewodnikami były twórczynie ludowe oraz doświadczeni animatorzy i animatorki specjalizujący się w upowszechnianiu dziedzictwa rzemieślniczego i plastycznego, muzycznego czy tego związanego z dawnymi wierzeniami i przekonaniami na temat otaczającego nas świata.

W 2024 roku spotkaliśmy się na 16 warsztatach dla grup zorganizowanych i dla uczestników indywidualnych. Zajęcia te przybliżyły nam 7 różnych tematów i elementów tradycji:

14 grudnia | Czapa brodacza
7 grudnia | Opowieści o magicznych zawodach
22 listopada | Muzyczne spotkanie z kowalem i kuźnią
11 czerwca | W poniedziałek rano kosił ojciec siano
5 kwietnia | My z gaikiem wstępujemy
22 marca | Wycinamy na święta
13 lutego | Jedzie zapust na wozie

W 2023 roku spotkaliśmy się na 5 warsztatach, przybliżających nam różne elementy tradycji:

12 listopada | Z wizytą w drewutni Emila – rzeźbimy w korze
27 maja | Od instrumentu do orkiestry
22 kwietnia | Roztoczańska Orkiestra Dęta
1 kwietnia | Gaik i witanie wiosny
25 marca | Zalipiańskie kwiaty

Pierwsza odsłona projektu „Elementarz tradycji” została zrealizowana w 2014 roku w ramach obchodów roku Oskara Kolberga. Zajęcia edukacyjne skierowane do dzieci w wieku od 7 do 9 lat dotyczyły kultury tradycyjnej Lubelszczyzny. Warsztaty oparte na aktywnym udziale najmłodszych poprowadzili twórcy ludowi, muzycy wykonujący muzykę wiejską, animatorzy i badacze kultury tradycyjnej. W ramach projektu powstała także animacja przedstawiająca postać Kolberga (Przygody Oskara Kolberga) oraz publikacja „Elementarz tradycji” (dostępny pdf).

W programie znalazły się zajęcia:

  1. Oskar Kolberg – strażnik tradycji
    Podczas zajęć uczestnicy poznali sylwetkę Oskara Kolberga i zobaczyli animację poklatkową przedstawiającą jego życie oraz twórczość.

  2. Ubiór
    Co kryła szafa prababci? Z czego szyto ubrania, z ilu elementów składał się strój kobiecy i strój męski, czym jest gamerka, rogatywka, a czym chamełka? Pod okiem pani Bogumiły Wójcik i pani Agnieszki Jackowiak dzieci poznały elementy charakterystyczne dla poszczególnych strojów Lubelszczyzny.

  3. Rzemiosło i sztuka ludowa
    Podczas 4 spotkań poświęconych temu tematowi odwiedzili nas twórcy ludowi – m.in. garncarz Piotr Skiba, plecionkarz – Grzegorz Gordat, a także panie Helena Kołodziej i Bogumiła Wójcik, zajmujące się plastyką obrzędową i zdobniczą. Odbyły się również wycieczki do izby tkackiej pani Krystyny Nakoniecznej w Borysowie oraz do kuźni w Wojciechowie i kowala pana Romana Czernieca.

  4. Muzyka, taniec i zabawy
    Podczas zajęć dzieci poznały melodie z regionu lubelskiego, a także instrumenty – ich dźwięki i wygląd (skrzypce, basy, oktawki, sukę biłgorajską, bębenek obręczowy). Wspólnie z Ewą Grochowską i kapelą Braci Dziobaków z Woli Destymflandzkiej nauczyły się tradycyjnych zabaw i tańców.

  5. Obrzędy i zwyczaje
    Zajęcia prowadzone w formie muzycznych opowieści przez Agatę Harz, Katarzynę Szurman, Katarzynę Enemuo i Iwonę Sojkę. Powróciliśmy do tradycji związanych z obrzędami dorocznymi i rodzinnymi. Poznaliśmy tradycyjne wesele, wybrane zwyczaje związane z Bożym Narodzeniem, kolędowaniem i zapustami.

  6. Żywność
    Podczas warsztatów opowiedzieliśmy o kuchni codziennej i świątecznej na Lubelszczyźnie. Dzieci poznały znaczenia słów „omaszczony”, „kasza hreczana”, „bałabaje”, „słoducha”, „przyprykasy” oraz dowiedziały się, skąd wzięło się powiedzenie „kto nierychło przychodzi, sam sobie szkodzi”.

  7. Wiedza ludowa
    Było to spotkanie magiczne i tajemnicze, podróż w świat baśni, legend i podań ludowych. Wiedza przekazywana z pokolenia na pokolenie trafiła do nas poprzez niesamowite opowieści. Dzieci miały za zadanie przygotowywać zielnik, o którym opowiadały podczas spotkania.

Osoby prowadzące zajęcia:

Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kolberg 2014 – Promesa”, realizowanego przez Instytut Muzyki Tańca.